De Aanslag
Het boek "De aanslag" is een spanningsroman, geschreven door Harry Mulisch. De thema's van het boek zijn schuld, verantwoordelijkheid en betrokkenheid."De aanslag" is geschreven in de verleden tijdsvorm omdat het terugblikt op oorlogen in de 20ste eeuw. Deze gebeurtenissen staan volgens Mulisch voorgoed vast. De gebeurtenissen worden in chronologische volgorde vertelt en beslaan bijna 37 jaar. Het vertelperspectief wisselt in elke episode van personaal perspectief naar een alwetende verteller.
De roman is opgedeeld in een proloog en vijf episodes.
Proloog
In de tweede wereldoorlog woonde Anton Steenwijk met zijn ouders en broer in een villa aan de rand van Haarlem. Ze wonen bij een kanaal. Hun huis ligt in een afgelegen straat met 3 andere villa's. De bewonende zijn van links naar rechts: de gepensioneerde Beumer en zijn vrouw (Welgelegen),de familie Steenwijk (Buitenrust), stuurman Korteweg en zijn verpleegster dochter Karin (Nooitgedacht) en het echtpaar Aarts (Rustenburg). Alleen aan de overkant van het water staan een boerderij en een paar huisjes.Verder liggen de stenen van de rijweg in visgraatmotief.
De bewoners zijn saai en rustig, net als de omgeving. Anton heeft contact met de familie Beumer en met Karin Korteweg. Het echtpaar Aarts leeft erg afgezonderd.
Wat Anton het meest amuseert is het tafereel van een booteigenaar, die lopend zijn bood naar voren probeert te duwen met een stok. Ook is Anton gebiologeerd door het effect dat motorsschepen op het water hebben. Het water wordt in een V vorm gespleten en wordt door de wallen gekeerd tot een omgekeerde V. Dit heet een labda. Anton probeert erachter te komen hoe de omgekeerde V ontstaat, zonder succes. Verder speelt hij vaak op het braakgelegen stuk land achter de huizen. Hij heeft geen vrienden.
De bewoners zijn saai en rustig, net als de omgeving. Anton heeft contact met de familie Beumer en met Karin Korteweg. Het echtpaar Aarts leeft erg afgezonderd.
Wat Anton het meest amuseert is het tafereel van een booteigenaar, die lopend zijn bood naar voren probeert te duwen met een stok. Ook is Anton gebiologeerd door het effect dat motorsschepen op het water hebben. Het water wordt in een V vorm gespleten en wordt door de wallen gekeerd tot een omgekeerde V. Dit heet een labda. Anton probeert erachter te komen hoe de omgekeerde V ontstaat, zonder succes. Verder speelt hij vaak op het braakgelegen stuk land achter de huizen. Hij heeft geen vrienden.
Eerst episode: 1945 (laatste oorlogsjaar wo2)
Tijdens een avond in januari 1945 zat het gezin Steenwijk in hun verduisterde huiskamer. Dit is de enige kamer van het huis die soms nog verwarmt wordt. Broer Peter maakte zijn huiswerk, Anton zat een artikel
in Natuur en Techniek getiteld 'Een Brief aan ons Nageslacht' te lezen, vader zat een
boek te lezen en moeder haalde een trui uit elkaar een tot een knot wol. Vader legde de
jongens uit wat een symbolon is: twee delen van een steen die een sluitend geheel vormen. Voor ze naar bed spelen ze een spelletje
Mens-erger-je-niet.
Rond 8 uur 's avonds hoort de familie opeens zes schoten. Het bleek een aanslag te zijn op Fake Ploeg, de hoofdinspecteur van de politie en de grootste moordenaar en verrader van Haarlem. Hij lag dood voor het huis van de familie Korteweg, met zijn fiets naast zich. Zijn zoon, Fake Ploeg jr., zit bij Anton in de klas. Het lijk wordt door de familie Korteweg versleept van Nooitgedacht naar Buitenrust. Anton staat emotieloos naar het tafereel te kijken. Als Peter het lijk wil wegslepen wordt hij tegengehouden door een gewapende patrouille. Hij vlucht weg met het pistool van Ploeg. De Duitse militairen zien de familie Steenwijk als de daders en stormen hun huis binnen. Anton wordt van zijn ouders gescheiden en villa Buitenrust wordt met vlammenwerpers en granaten in brand gestoken. Antons ouders en broer worden opgepakt, en met andere gijzelaars doodgeschoten.
Anton wordt naar het volle politiebureau van Heemstede gebracht. Hij wordt hier echter in een cel met slechts een andere gevangenen gezet. De andere gevangenen, een vrouw, troost Anton en overtuigd hem dat de Duitsers voor allen ellende zorgen.Na ruim een uur wordt Anton uit de cel gehaald door een SS'er. Hij wordt naar de Ortskommandantur in Haarlem gebracht.
De volgende morgen krijgt Anton eten en spreekt hij met de Nederlands sprekende Ortskommandantur. Anton zal naar zijn oom en tante Van Liempt in Amsterdam gebracht worden. Hij word met vrachtwagens naar Amsterdam gebracht, maar die worden beschoten en stranden. Anton blijft bij een Duitse militair tot zijn oom hem ophaalt.
Anton wordt naar het volle politiebureau van Heemstede gebracht. Hij wordt hier echter in een cel met slechts een andere gevangenen gezet. De andere gevangenen, een vrouw, troost Anton en overtuigd hem dat de Duitsers voor allen ellende zorgen.Na ruim een uur wordt Anton uit de cel gehaald door een SS'er. Hij wordt naar de Ortskommandantur in Haarlem gebracht.
De volgende morgen krijgt Anton eten en spreekt hij met de Nederlands sprekende Ortskommandantur. Anton zal naar zijn oom en tante Van Liempt in Amsterdam gebracht worden. Hij word met vrachtwagens naar Amsterdam gebracht, maar die worden beschoten en stranden. Anton blijft bij een Duitse militair tot zijn oom hem ophaalt.
Tweede episode: 1952 (Korea oorlog)
Als Anton te horen krijgt dat zijn ouders en broer neergeschoten zijn, blijft hij bij zijn oom en tante wonen. Hij wordt als hun zoon behandeld, maar Anton is hier een stuk vrijer dan hij bij zijn ouders was. Dit bevalt hem. Hij houdt zich niet bezig met de oorlog.
Als Anton te horen krijgt dat zijn ouders en broer neergeschoten zijn, blijft hij bij zijn oom en tante wonen. Hij wordt als hun zoon behandeld, maar Anton is hier een stuk vrijer dan hij bij zijn ouders was. Dit bevalt hem. Hij houdt zich niet bezig met de oorlog.
Pas in september 1952 bezoekt Anton Haarlem weer.
Hij heeft een uitnodiging gekregen voor het feestje van een medestudent. Er vinden hier veel gesprekken over de Korea oorlog plaats. Anton vind ze niet interessant. Anton heeft spijt dat hij Haarlem bezocht heeft en verlaat het
feest. Hij besluit afscheid te nemen van het verleden.
Anton bezoekt de lege plek waar vroeger zijn huis stond. Hij wordt hier door mevrouw Beumer op visite uitgenodigd. Meneer Beumer blijkt dement te zijn geworden. Mevrouw Beumer vertelt dat ze een keer iemand naar de lege plek in de straat heeft zien staren. Anton realiseert zich dat wanneer Peter het lijk verslepen had dit huis in vlammen was opgegaan in plaats van Buitenrust. Als mevrouw Beumer hem vertelt dat er een monument ligt op de plaats waar zijn ouders en broer neergeschoten zijn, gaat hij kijken. Aan de overkant van de straat bekijkt Anton de namen op het monument. De naam van Peter staat er niet op.
Terug in Amsterdam, vraagt hij zijn oom en tante waarom ze hem nooit over het monument hebben verteld. Ze hadden dat echter wel gedaan, in 1949. Anton had een uitnodiging gekregen, maar hij wilden niet gaan. Dit kan Anton zich niet herinneren.
Anton bezoekt de lege plek waar vroeger zijn huis stond. Hij wordt hier door mevrouw Beumer op visite uitgenodigd. Meneer Beumer blijkt dement te zijn geworden. Mevrouw Beumer vertelt dat ze een keer iemand naar de lege plek in de straat heeft zien staren. Anton realiseert zich dat wanneer Peter het lijk verslepen had dit huis in vlammen was opgegaan in plaats van Buitenrust. Als mevrouw Beumer hem vertelt dat er een monument ligt op de plaats waar zijn ouders en broer neergeschoten zijn, gaat hij kijken. Aan de overkant van de straat bekijkt Anton de namen op het monument. De naam van Peter staat er niet op.
Terug in Amsterdam, vraagt hij zijn oom en tante waarom ze hem nooit over het monument hebben verteld. Ze hadden dat echter wel gedaan, in 1949. Anton had een uitnodiging gekregen, maar hij wilden niet gaan. Dit kan Anton zich niet herinneren.
Derde episode: 1956 (Hongaarse oorlog)
In 1953 gaat Anton op kamers wonen, boven een
viswinkel in het centrum van Amsterdam. Voorafgaand aan zijn artsexamen, besluit Anton anesthesist te
worden. Met dit beroep heeft hij weinig betrokkenheid met de patiënt en ontneemt hij de pijn van patiënten. Hij heeft geen interesse in de politiek. Hij volgt het advies van zijn oom en stemt voor de sociaaldemocraten.
Dan vindt de opstand in Hongarije plaats. Op hetzelfde moment land Fidel Castro op Cuba en ontstaan er rellen in Amsterdam. Een van de rellen vind voor Antons deur plaats. Hij woont namelijk dicht bij het hoofdkwartier van de communistische partij. Anton ziet opeens Fake Ploeg jr. voor de deur staan, met een kei in zijn hand. Anton vraagt hem naar binnen te komen.
Ze praten over hun achtergronden. Fake is sprekend gaan lijken op zijn vader, nadat zijn moeder in een kamp en hij in een internaat werd opgesloten. Net als zijn vader geeft Fake de communisten de schuld voor al zijn ellende. Hij houdt zijn vader in ere en als Anton vraagt of zijn naam ook op het monument had moeten staan, gooit Fake de steen in de spiegel en vertrekt.
Dan vindt de opstand in Hongarije plaats. Op hetzelfde moment land Fidel Castro op Cuba en ontstaan er rellen in Amsterdam. Een van de rellen vind voor Antons deur plaats. Hij woont namelijk dicht bij het hoofdkwartier van de communistische partij. Anton ziet opeens Fake Ploeg jr. voor de deur staan, met een kei in zijn hand. Anton vraagt hem naar binnen te komen.
Ze praten over hun achtergronden. Fake is sprekend gaan lijken op zijn vader, nadat zijn moeder in een kamp en hij in een internaat werd opgesloten. Net als zijn vader geeft Fake de communisten de schuld voor al zijn ellende. Hij houdt zijn vader in ere en als Anton vraagt of zijn naam ook op het monument had moeten staan, gooit Fake de steen in de spiegel en vertrekt.
Vierde episode: 1966 (Vietnam oorlog)
In 1959 doet Anton artsexamen en gaat hij zich specialiseren
in de anesthesie. Hij huurt een verdieping in de buurt van het Leidseplein. In
1960 is hij tijdens de kerstvakantie in Londen. In Westminster Abbey bekijkt
hij de graven van mensen die onder definitieve narcose gestorven zijn. Hier ontmoet hij de Nederlandse stewardess Saskia de Graaff. Ze trouwen een jaar later. Ze besluiten samen een 2 onder 1 kap woning te kopen, in de buurt van het Concertgebouw.
Een paar jaar later wonen Anton, Saskia en hun vierjarig dochtertje Sandra de
begrafenis bij van een fotograaf. Dit was een vriend van Saskia's vader, een oud-verzetsofficier. Er zijn hier voornamelijk oud-verzetsleden aanwezig. Na de begrafenis vond een bijeenkomst plaats in een nabijgelegen café. Hier word er veel over de Vietnam oorlog gesproken.Tijdens deze bijeenkomst hoort Anton iemand iets zeggen over een aantal schoten, wat
hem meteen doet terugdenken aan 1945.
Cor Takes, de man die het over schoten had, blijkt een van de daders van de aanslag te zijn. Hij begeleid Anton mee naar buiten waar ze een gesprek beginnen. Cor vertelt Anton over zijn drijfveer voor de aanslag. Hij wilde zich wreken op de verrader Fake Ploeg. Anton vertelt Cor op zijn beurt over de tragische gebeurtenissen die hij heeft meegemaakt, als gevolg van Cor's aanslag. Cor probeert zijn daad goed te praten door de Duitsers als schuldige aan te wijzen voor al hun ellende. Cor zegt ook dat hij na de bevrijding nog een paar keer naar de moordplaats is wezen kijken. Hij wist niet dat de familie Korteweg het lijk verplaatst hadden. De aanslag is voor Cor bijzonder, omdat hij die samen met zijn vriendin Truus Coster gepleegd heeft. Zij was tijdens de aanslag gewond geraakt en gearresteerd. Kort voor de bevrijding werd ze neergeschoten.
Anton had zich lang geleden al voorgenomen het verleden achter zich te laten, en besluit Cor te vergeven. Anton is ervan overtuigd dat Truus de vrouw was, waarmee hij in een cel in Heemstede zat. Beiden heren gaan terug naar binnen nadat ze contactgegevens uitgewisseld hebben.
Anton kan zijn verleden de volgende dag niet loslaten. Hij kan het gelaat van Saskia niet meer met dat van Truus onderscheiden. Anton begint te denken dat hij met Saskia getrouwd is, omdat zij op Truus zou lijken. Hij besluit Cor te bezoeken. In Cor's huis ziet Anton een foto van Truus. Ze blijkt niet op Saskia te lijken. Cor vertelt dat hij van Truus hield, maar zij niet van hem. Anton kan zich niks van zijn gesprekken met Truus herinneren. Verder vertelt Cor over de aanslag. Zijn eerste 3 schoten mislukten, de volgende 2 misten en de 6de was raak, maar verwonde ook Truus. Anton voelt zich geconfronteerd met zijn verleden. Hij kan zich er niet langer van losmaken.
Cor Takes, de man die het over schoten had, blijkt een van de daders van de aanslag te zijn. Hij begeleid Anton mee naar buiten waar ze een gesprek beginnen. Cor vertelt Anton over zijn drijfveer voor de aanslag. Hij wilde zich wreken op de verrader Fake Ploeg. Anton vertelt Cor op zijn beurt over de tragische gebeurtenissen die hij heeft meegemaakt, als gevolg van Cor's aanslag. Cor probeert zijn daad goed te praten door de Duitsers als schuldige aan te wijzen voor al hun ellende. Cor zegt ook dat hij na de bevrijding nog een paar keer naar de moordplaats is wezen kijken. Hij wist niet dat de familie Korteweg het lijk verplaatst hadden. De aanslag is voor Cor bijzonder, omdat hij die samen met zijn vriendin Truus Coster gepleegd heeft. Zij was tijdens de aanslag gewond geraakt en gearresteerd. Kort voor de bevrijding werd ze neergeschoten.
Anton had zich lang geleden al voorgenomen het verleden achter zich te laten, en besluit Cor te vergeven. Anton is ervan overtuigd dat Truus de vrouw was, waarmee hij in een cel in Heemstede zat. Beiden heren gaan terug naar binnen nadat ze contactgegevens uitgewisseld hebben.
Anton kan zijn verleden de volgende dag niet loslaten. Hij kan het gelaat van Saskia niet meer met dat van Truus onderscheiden. Anton begint te denken dat hij met Saskia getrouwd is, omdat zij op Truus zou lijken. Hij besluit Cor te bezoeken. In Cor's huis ziet Anton een foto van Truus. Ze blijkt niet op Saskia te lijken. Cor vertelt dat hij van Truus hield, maar zij niet van hem. Anton kan zich niks van zijn gesprekken met Truus herinneren. Verder vertelt Cor over de aanslag. Zijn eerste 3 schoten mislukten, de volgende 2 misten en de 6de was raak, maar verwonde ook Truus. Anton voelt zich geconfronteerd met zijn verleden. Hij kan zich er niet langer van losmaken.
Vijfde episode: 1981 (de atoombewapening in de koude oorlog)
In 1967 scheid Anton van Saskia. Hij trouwt met Liesbeth, een kunstgeschiedenis student, in 1968. In 1969 krijgen ze een zoon, die ze Peter noemen. Saskia is ook hertrouwd. Anton en Saskia blijven bevriend. Rond zijn
veertigste wordt Anton geplaagd door vlagen van angst en onrust uit het verleden. Deze nemen af naar mate meer leden van zijn ouderlijke familie sterven.
In 1978, als Sandra 16 is, gaat Anton op Sandra's verzoek met haar mee naar Haarlem. Zijn oude straat is onherkenbaar verandert. Er staat nu een bungalow op de plek waar vroeger zijn huis stond. Ze bezoeken het monument en Anton vertelt Sandra over Truus. Opeens kan Anton zich Truus uitspraken weer herinneren. Hij herinnert zich dat Truus zij wél van Cor te houden. Ze besluiten het graf van Truus te bezoeken. Anton wil Cor Truus' uitspraken vertellen, maar hij kan hem niet vinden.
Anton ziet steeds vaker bestelwagens door de stad rijden met het opschrift 'Fake Ploeg Sanitair BV'. Dit doet hem terugdenken aan het verleden.
Op 21 november 1981 heeft Anton hevige kiespijn. Zijn tandarts, de oud-klasgenoot van het feest, helpt hem van zijn kiespijn af. Anton moest hiervoor wel toezeggen mee te lopen in de demonstratie tegen atoombewapening. Hij loopt deze samen met de nu 12 jarige Peter, die er na enige tijd geen zin meer in heeft. Hij ontmoet Sandra en Karin Korteweg tijdens de demonstratie. Sandra is zwanger van haar vriend Bastiaan en Anton vindt dit maar niks, omdat Sandra ongehuwd is.
In 1978, als Sandra 16 is, gaat Anton op Sandra's verzoek met haar mee naar Haarlem. Zijn oude straat is onherkenbaar verandert. Er staat nu een bungalow op de plek waar vroeger zijn huis stond. Ze bezoeken het monument en Anton vertelt Sandra over Truus. Opeens kan Anton zich Truus uitspraken weer herinneren. Hij herinnert zich dat Truus zij wél van Cor te houden. Ze besluiten het graf van Truus te bezoeken. Anton wil Cor Truus' uitspraken vertellen, maar hij kan hem niet vinden.
Anton ziet steeds vaker bestelwagens door de stad rijden met het opschrift 'Fake Ploeg Sanitair BV'. Dit doet hem terugdenken aan het verleden.
Op 21 november 1981 heeft Anton hevige kiespijn. Zijn tandarts, de oud-klasgenoot van het feest, helpt hem van zijn kiespijn af. Anton moest hiervoor wel toezeggen mee te lopen in de demonstratie tegen atoombewapening. Hij loopt deze samen met de nu 12 jarige Peter, die er na enige tijd geen zin meer in heeft. Hij ontmoet Sandra en Karin Korteweg tijdens de demonstratie. Sandra is zwanger van haar vriend Bastiaan en Anton vindt dit maar niks, omdat Sandra ongehuwd is.
Eerst herkent Anton Karin niet. Als ze een gesprek beginnen vertelt Karin hem waarom zij samen met haar vader het lijk voor Anton's deur versleept heeft. Haar vader wilde zijn hagedissen behouden,
daarom mocht het lijk niet voor hun huis worden aangetroffen. Ze konden het lijk ook niet voor de deur van de familie Aarts slepen, omdat daar Joden zaten. Vervolgens vertelt ze dat Peter hun huis binnen was gedrongen en hen berdeigde. Hij kreeg de schuld voor de moord en werd neergeschoten. De familie Korteweg probeerde de naam van de familie Steenwijk te zuiveren, maar tevergeefs. Na de bevrijding emigreerde de familie Korteweg naar Nieuw-Zeeland, uit angst voor de wraak van Anton. Korteweg pleegde hier in 1948 zelfmoord. Anton ziet dit als genoegdoening. Anton en Peter ontmoeten elkaar weer en lopen gezamenlijk verder.
Het motto van het boek is: "Overal was het al dag, maar hier was het nacht, neen, meer dan nacht."
Dit motto is ontleend aan de brief die een Romeinse senator
schreef aan de hand van de uitbarsting van de Vesuvius in 1979. Door de uitbarsting werd Pompeii bedolven onder de lava. De aanslag is ook een ramp, waarbij de slachtoffers
in een diepe langdurige duisternis terechtkomen.
In iedere episode wordt een nieuw personage ge-introduceert, dat betrokken is bij de aanslag. Zo komt Anton in elke episode meer te weten over de aanslag. Ook worden er vanaf de tweede episode steeds groter tijdssprongen gemaakt. Mulisch heeft zijn personages gebaseerd op de karaktereigenschappen van echte mensen, die niet met elkaar verbonden zijn.
Het boek introduceert vrijwel continu nieuwe vragen die je als lezer beantwoord wil krijgen. Je komt de antwoorden van deze vragen te weten als Anton dit ook doet. Mulisch maakt gebruik van haast filosofische vergelijkingen, om de waarnemingen van Anton te beschrijven.
Ik vond het niet leuk om dit boek te lezen. Het verhaal heeft voor mij een te negatieve setting, met al die moorden en angst. Daarbij houdt ik niet van oorlogsverhalen.
Informatie over de schrijver:
Harry Mulisch werd op 29 juli 1927
geboren in Haarlem. Zijn vader was van Oostenrijkse afkomst, zijn
moeder was Joods. Zijn vader werkte in de Tweede Wereldoorlog voor
een bank die samenwerkte met de Duitsers en heeft daarvoor drie
jaar in de gevangenis gezeten, na de oorlog. Tegelijk is het echter
ook wel zo dat juist de positie die zijn vader had er voor gezorgd
heeft dat Harry en zijn moeder nooit opgepakt zijn in de oorlog.
Deze familieachtergrond bracht Mulisch tot de uitspraak 'Ik ben de
Tweede Wereldoorlog'.
Na zijn debuut in 1947 werd Mulisch snel een veelgelezen
schrijver. Zijn vroege verhalen zijn vaak zeer fantasierijk en
zitten vol kronkelende gedachten en vreemde gebeurtenissen. Ook de
belangrijkste wereldgebeurtenis uit zijn jeugd, de Tweede
Wereldoorlog, keert vaak terug in zijn werk. Vanaf het verschijnen
van De aanslag wordt Mulisch' lezerspubliek nog groter.
Het boek is een ongekend verkoopsucces in binnen- en buitenland. De
boeken daarna worden alle bijzonder goed ontvangen en verkocht, met
als hoogtepunt De ontdekking van de hemel, in 1992, dat
zelfs uitgeroepen wordt tot beste Nederlandse boek van de
eeuw.
Mulisch heeft tijdens zijn leven belangrijke literatuurprijzen
gewonnen, maar had ook veel critici, die zich vooral schenen te
ergeren aan de houding van de man Mulisch, die met veel overtuiging
over zijn eigen kwaliteiten kon spreken en schrijven, zonder dat
duidelijk was in hoeverre hij dat ironisch bedoelde.
Op 30 oktober 2010 stierf Mulisch aan de gevolgen van kanker. Overigens was hij een aantal maanden daarvoor al 'dood', toen Teletekst per ongeluk meldde dat hij was overleden. 's Avonds op tv kon hij lachend vertellen dat het zover nog niet was. Er was sprake van een vergissing - een die hij zelf had kunnen verzinnen.
Op 30 oktober 2010 stierf Mulisch aan de gevolgen van kanker. Overigens was hij een aantal maanden daarvoor al 'dood', toen Teletekst per ongeluk meldde dat hij was overleden. 's Avonds op tv kon hij lachend vertellen dat het zover nog niet was. Er was sprake van een vergissing - een die hij zelf had kunnen verzinnen.
| Jaar van uitgave: 1982 | Recensies: -http://literom.nbdbiblion.nl/literom/resultaten/494157 | -http://literom.nbdbiblion.nl/literom/resultaten/63749 | ||||||||||||||
| Uitgeverij: De Bezige Bij | ||||||||||||||||
| Plaats: Amsterdam | ||||||||||||||||
| Aantal pagina's: 264 |
Geen opmerkingen:
Een reactie posten